Sahan media Muqdisho: Turkiga ayaa bilihii lasoo dhaafay sare u qaaday iskaashiga uu la leeyahay Soomaaliya. Waxay Soomaaliya ka caawinaysaa inay difaacdo biyaheeda, waxayna saxiixday heshiis shidaal iyo gaas looga baarayo xeebaha bariga Afrika.
Waxaa sidoo kale jira warar sheegaya in wadahadallo horumar leh laga gaaray in Turkiga uu Soomaaliya ka sameysto goob lagu tijaabiyo gantaallada.
Heshiisyadani waxay hoosta ka xariiqayaan himilooyinka istaraatiijiyadeed iyo kuwa dhaqaale ee Turkigu ka leeyahay guud ahaan gobolka Geeska Afrika.
Afartii sano ee la soo dhaafay, waxaa sii kordhayay iskaashiga iyo heshiisyada Turkiga ee dhoofinta badeecadaha la xiriira difaaca ee gobolka. Waxaana ka mid ahaa in diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Turkiga loo adeegsado goobaha ay colaaduhu ka jiraan, sida Liibiya iyo Itoobiya.
Waxaan darsay ku lug lahaanshaha taariikhiga ah ee Turkiga hadda uu ku leeyahay Soomaaliya si aan u fahmo waxa kicinaya siyaasadda Ankara ee Geeska Afrika. Aragtidayda ku lug lahaanshaha Turkiga waxaa horseed u ah arrimo badan. Kuwaas waxaa ka mid ah maqaam-raadinta caalamiga ah, dheelitirnaanta gobolka iyo welwelka istiraatiijiga ah.
Furitaanka xarunta tababarka ee Muqdisho ayaa kordhisay qoto-dheeraanta istaraatiijiyadeed ee Turkiga ee Geeska Afrika, isaga oo u odorosay dalka saxaraha ka hooseeya iyo badweynta Hindiya. Isticmaalka diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Turkiga ee dagaalka Tigreega ee Itoobiya ayaa muujisay in nidaamka difaaca Turkiga uu noqday qodob ka mid ah dhaqdhaqaaqyada maxalliga ah.
Danaha Turkiga ee Soomaaliya wuxuu soo taxnaa 2010-2011. Xilligaas, Soomaaliya waxay la daalaa dhacaysay dhibaatooyinkii ba’naa ee ka dhashay 20-kii sano ee dagaalladii sokeeye, faragelintii caalamiga ahayd ee fashilantay iyo soo ifbaxa kooxda argagixisada ah ee al-Qaacida ee al-Shabaab. Waxaa intaas dheer in dalka ay ku habsatay abaaro galaaftay nolosha in ka badan 250,000 oo qof.
Soomaaliya waxa ay siisay Turkiga dhawr fursadood oo qiimo leh juquraafi ahaanna aad u sarreeya, isla markaana kor loogu qaado sumcadda uu ku leeyahay Afrika iyo caalamkaba.
Marka laga reebo hindisayaasha ka dhanka ah burcad-badeedda ee Gacanka Cadmeed iyo Maraykanka oo diiradda saarayo dagaalka ka dhanka ah argagixisada, ciyaartoyda caalamiga ah waxay daawadeen Soomaaliya oo wadamo gaar ah wata. Turkigu waxa uu arkay fursad uu kaga faa’iidaysan karo doorka hoggaamineed ee xaaladda qalalaasaha caalamiga ah.
Marka labaad, dareenka adduunku wuxuu diiradda saaray dunida Carabta. Gobolka ayaa waxaa ka socday mowjado dimoqraadiyad doon ah oo loogu magac daray kacdoonka Carabta. Soomaaliya iyo dhibka haysta shacabka Soomaaliyeed waxaa markiiba iloobay beesha caalamka.
Siyaasad-dejiyeyaasha Turkiga waxay go’doominta dalka u arkeen fursad ay ku helaan sumcad iyo muuqaal caalami ah oo qaaradda ah. Turkiga ayaa Soomaaliya ka sameeyay wajiyo badan. Tani waxay ka koobnayd gargaarka bini’aadantinimo, hindise diblomaasiyadeed iyo maalgelin dhaqaale. Turkiga ayaa sidoo kale taageeray dadaallada dowlad dhisidda iyo dib u dhiska hay’adaha amniga Soomaaliya.
Ilaha dhaqaale iyo siyaasadeed ee Turkigu uu ku maalgeliyay Soomaaliya waxaa dabada ka riixayay arrimo siyaasadeed oo heer gobol iyo mid gudaha ah.
Gobol ahaan, 2016 ilaa 2021 waxay ahayd xilli xiisad u dhexaysay Turkiga, Sacuudiga iyo Imaaraadka Carabta. Soomaaliya iyo loolanka loogu jiro in ay saameyn ku yeeshaan siyaasaddeeda waxa ay noqdeen meelaha ugu waaweyn ee iska hor imaadka.
Gudaha, Turkigu waxa uu awooday in uu ku lug yeesho qaab kor loogu qaadayo mawqifka xisbiga talada haya. Intaa waxaa dheer, ka-qaybgalka Geeska Afrika wuxuu daboolayaa dalabaadka kooxaha ganacsiga ee kala duwan. Waxaa ka mid ah shirkadaha dhismaha iyo difaaca ee ku dhow madaxda siyaasadda talada haysa.
Faragelinta Soomaaliya waxa ay door muhiim ah ka ciyaartaa sheekaynta siyaasiyiinta siyaasadda Turkiga ee xiriirka la leh xisbiga talada haya ee Turkiga, Adalet ve Kalkınma Partisi (Xisbiga Cadaaladda iyo Horumarka).
Turkigu waxa uu awooday in uu si xawli ah u xoojiyo xiriirkiisa amniga iyo difaaca. Savunma Sanayii Başkanlığı (Wakaaladda Warshadaha Difaaca ee Turkiga) ee dalka ayaa si toos ah uga warbixisa madaxweynaha. Hay’addan oo la aas aasay 1985-kii, waxay caan noqotay sannadkii 2017-kii markii Madaxweyne Recep Tayyip Erdogan uu hoos geeyay awoodda tooska ah ee madaxtooyada.
Turkigu waxa uu sidoo kale fursad u isticmaalay in uu kordhiyo ku lug lahaanshaha qaybta tamarta. Ankara waxa ay muddo dheer hamminaysay in ay door muhiim ah ka ciyaarto sidii xudunta tamarta ugu weyn gobolka ballaaran. Waxay ka fikirtay inay hawl-gallo shidaal baaris ah ka sameyso xeebaha Soomaaliya. Sida dhammaan quwadaha soo baxaya, Turkigu waxa uu u oomman yahay tamar. Tani waxay sharraxaysaa heshiiskii sahaminta shidaalka iyo gaasta ee ay la gashay Soomaaliya bishii Luulyo 2024.
Heshiiskii difaaca ee Ankara ee Febraayo 2024 wuxuu calaamad u ahaa isbeddel weyn oo ku yimid iskaashiga Turkiga iyo Soomaaliya.
Heshiiska ayaa sii qoto dheereynaya xiriirka difaaca ee labada dal. Sida uu dhigayo heshiiska Turkiga ayaa ogolaaday in la tababaro oo la qalabeeyo ciidamada badda Soomaaliya. Waxay kaloo gacan ka geysan doontaa ilaalinta xeebaha ballaaran ee Soomaaliya oo dhan 3,333 kilomitir. Diiradda Turkigu waa hawlaha badda. Tani waa doorasho istiraatijiyad ah oo ay si weyn u saamaysay xaaladaha aan xasiloonayn ee Soomaaliya, halkaas oo ay ku adagtahay in laga maamulo dhulka.
