Sahan media Muqdisho: Wasaaradda Arrimaha Dibadda Soomaaliya ayaa ku amartay Diblomaasi sare oo Itoobiyaan ah inuu dalka kaga baxo 72 saacadood gudahood ka dib markii ay sheegtay inuu faragelin ku hayo arrimaha gudaha.
Wasaaradda Arrimaha Dibadda ayaa bayaan ay soo saartay ku sheegtay in Cali Maxamed Aadan, oo ah la-taliyaha safaaradda Itoobiya ee Soomaaliya ee Muqdisho, “in uu sameeyay hawlo aan la socon karin doorkiisa diblomaasiyadeed” oo hadda loo aqoonsan yahay qof aan Soomaaliya looga baahneyn.
Hawlaha Aadan, sida ay wasaaraddu sheegtay, “waxay ka dhigan tahay in uu jabiyay Axdiga Vienna ee xiriirka diblomaasiyadeed, gaar ahaan qodobbada 41 iyo 41, kaas oo faraya diblomaasiyiinta inay ixtiraamaan shuruucda waddanka martida loo yahay oo ay ka fogaadaan ku lug lahaanshaha arrimaheeda gudaha.”
Inkastoo wasaaraddu aysan faah faahin ka bixin falkii Aadan, haddana ma ahan dhacdadii ugu horreysay ee nooceeda ah oo dhexmarta diblomaasiyiinta Soomaaliya iyo Itoobiya. Horaantii bishii Abriil, Soomaaliya waxay eriday safiirkii Itoobiya waxayna ku dhawaaqday in la xiray qunsuliyadihii Itoobiya ee Somaliland iyo sidoo kale Dawlad goboleedka Puntland.
Xafiiska ra’iisul wasaaraha Soomaaliya, Xamza Cabdi Barre, ayaa go’aankan ku dhawaaqay 4-tii bishan, isagoo u cuskaday sababo la mid ah kuwii ay dhawaan dalka ka ceyriyeen: “Faragelinta cad ee dowladda Itoobiya ay ku heyso arrimaha gudaha ee Soomaaliya waa mid xad-gudub ku ah madaxbannaanida. iyo Qaranimada Soomaaliya”.
Itoobiya ayaa horaantii sanadka saxiixday heshiis kale oo muran dhaliyay. 1-dii Jannaayo, Itoobiya waxay heshiis la gashay Somaliland – gobol ku yaalla Gacanka Cadmeed ee ka go’ay Soomaaliya 1991-kii oo aan aqoonsi caalami ah ka helin.
Sida ku cad heshiiska, Somaliland waxay Itoobiya siinaysaa ciidan iyo ganacsiba 20 kilomitir (12 mayl) oo xeeb ah oo Somaliland ah si ay Itoobiya u aqoonsato gobolka. Heshiiskii ay Itoobiya la gashay Somaliland weli ma hirgelin, balse Itoobiya waxay ku sii dhawaanaysay aqoonsigeeda iyadoo qunsuliyadeeda halkaas ka dhigtay safaarad bishii May.
Iyadoo laga jawaabayo heshiisyadaas, Soomaaliya waxay sii xoojisay iskaashiga dhanka amniga ah ee ay la leedahay dalalka deriska la ah gobolka Geeska Afrika iyo sidoo kale Turkiga iyo Masar – oo ah dal uu muddo dheer ku muransanaa Itoobiya oo ku saabsan biyaha webiga Niil.
Wax badan ka ogow: Masar ayaa dhankeeda si qoto dheer u gashay xiriirka Soomaaliya iyo Itoobiya, waxayna saxiixday heshiis difaac, waxayna u soo dirtay dalka bishii Agoosto qalab ciidan oo ay ku jiraan diyaarado ciidan oo hub iyo saanad ciidan ka buuxaan.
Dhowaan ayay ahayd markii Masar, Eritrea iyo Soomaaliya ay yeesheen shir madaxeedkii 10-kii Oct, kaasoo Masar iyo Ereteriya ay ka dhawaajiyeen inay Soomaaliya ka taageeraan cid kasta oo ku xad-gudbi doonta madax-bannaanideeda.
Xidhiidhka u dhexeeya Qaahira iyo Addis Ababa ayaa sannado badan xumaaday biyo xidheenka Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD), kaas oo ay Itoobiya bilawday inay ka dhisto webiga Niilka Buluuga ah sannadkii 2011. Masar waxay aaminsan tahay in GERD uu carqaladayn doono awoodda ay muddada dheer ku lahayd kheyraadka biyaha webiga Niil. Haddaba, Muranka u dhexeeya Soomaaliya iyo Itoobiya wuxuu Masar siinayaa fursad ay si dadban uga tuurto Itoobiya dheelitirka.
Soomaaliya ayaa sidoo kale taageero ka heshay dalka Turkiga oo dhawaan kordhiyay ciidamada ay ka joogaan Soomaaliya. Bishii Luulyo, baarlamaanka Turkiga ayaa ansixiyay mooshin ku saabsan in ciidamo dheeraad ah oo hubaysan Turkiga loo diro Soomaaliya, kuwaas oo ay ku jiraan ciidamada badda ee ku sugan dhul-badeedka Soomaaliya – tallaabadaas oo Somaliland ka xumaatay. Tan iyo 2011, Turkigu wuxuu si dhow ula shaqeynayay dalka Soomaaliya, isagoo ujeedkiisu ahaa inuu ka faa’iidaysto goobta wanaagsan ee Soomaaliya ee Gacanka Cadmeed ee Badda Cas, oo ah marin muhiim u ah maraakiibta caalamiga ah.
Turkiga ayaa sidoo kale isku dayay inuu dejiyo xiisadda u dhaxeysa Itoobiya iyo Soomaaliya, isagoo martigelinaya wareegii koowaad ee wada-hadallada dib-u-heshiisiinta aan tooska ahayn ee waddamadaas oo ka dhacay Ankara bishii Agoosto. Wadahadallada ayaa hakad galay ilaa iyo hadda.
