Sahan media Muqdisho: Wasiirka arrimaha dibadda Turkiga Hakan Fidan ayaa lagu wadaa in uu booqdo Itoobiya 3-da Agoosto 2024, si uu wadahadal ula yeesho Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed iyo Wasiirka Arrimaha Dibadda Taye Atske Selassie, sida ay shaacisay Wasaaradda Arrimaha Dibadda Turkiga.
Booqashada Itoobiya waxaa la filayaa in Wasiirka Arrimaha Dibadda Fidan ay ka wada hadlaan xiriirka labada dal, hannaanka dib u heshiisiinta Soomaaliya iyo arrimo kale oo gobolka ah.
Bishii la soo dhaafay, Hakan Fidan ayaa ku marti qaaday dhiggiisa Itoobiya iyo Soomaaliya magaalada Ankara halkaas oo ay saddexdoodu ku kala saxiixdeen bayaan wadajir ah ka dib wadahadallo “si hufan, niyad-sami iyo mustaqbal leh” oo looga hadlay khilaafkooda.
Intii uu socday kulankii bishii Luulyo, wasiirrada Soomaaliya iyo Itoobiya waxay ka wadahadleen sidii wax looga qaban lahaa khilaafkooda “iyadoo la raacayo qaab la isku raacsan yahay” waxayna ku heshiiyeen in wareeg kale oo wadahadal ah lagu qabto Ankara 2-da September.
Xiriirka diblomaasiyadeed ee Turkiga
Xiriirka diblomaasiyadeed ee u dhexeeya Turkiga iyo Itoobiya, oo muhiimad weyn ku leh siyaasadda iskaashiga Afrika ee Turkiga, ayaa soo taxnaa xilligii Jamhuuriyadda ka hor, gaar ahaan 1896kii.
Safaaradda Turkiga ee Addis Ababa waxaa la aasaasay 1926, halka safaaradda Itoobiya ee Ankara la furay 1933. Inkasta oo safaaradda Ankara ee Itoobiya la xidhay 1984 sababtoo ah isbeddel nidaam, haddana waxaa dib loo furay 2006.
Xiriirka Turkiga iyo Itoobiya wuxuu sii qoto dheereeyay xiriir joogto ah iyo booqashooyin is-dhaafsi ah, oo ku qotoma jawi wanaagsan oo saaxiibtinimo.
Mugga ganacsiga
Mugga ganacsiga ee u dhexeeya labada qaran, oo ahaa ku dhawaad $27 milyan sanadkii 2000, wuxuu gaaray ilaa $345 milyan sanadka 2023.
Waxaa jira bartilmaameed hammi ah oo lagu kordhinayo tiradan oo la gaarsiinayo $1 bilyan shanta sano ee soo socota gudahooda. Turkiga waxa uu ka mid yahay afarta waddan ee ugu horreeya dhanka maalgashiga tooska ah ee dibadda (FDI) ee Itoobiya, iyadoo ay sii kordhayso xiisaha shirkadaha Turkiga.
Xiisadda Itoobiya iyo Soomaaliya
Itoobiya, oo ah dalka ugu dadka badan adduunka ee aan bad lahayn, ayaa lumisay marinkeedii badda ka dib xornimada dhabta ah ee Eritrea 1991 iyo xornimada de Jure ee 1993.
Helitaanka badda cas ayaa weli ah arrin dhaqaale oo muhiim u ah Itoobiya. Janaayo 1, 2024, Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed iyo Madaxweynaha Somaliland ayaa kala saxiixday heshiis is afgarad.
Madaxweynaha Somaliland ayaa intii uu socday xafladda uu ku dhawaaqay in Itoobiya ay noqonayso dalkii ugu horreeyay ee aqoonsada Somaliland, hadalkaas oo Soomaaliya iyo beesha caalamkaba si weyn uga xumaaday.
Taageerada Turkiga ee xallinta khilaafka
May 8, 2024, Ergeyga Gaarka ah ee Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Ahmed, Mulatu Teshome Wirtu, oo uu weheliyo Wasiirka Arrimaha Dibadda Itoobiya, ayaa waxaa qaabilay Madaxweynaha Turkiga Recep Tayyip Erdogan.
Intii uu socday kulanka, Itoobiya waxa ay Turkiga ka dalbatay in uu taageero colaadda Soomaaliya.
Dhexdhexaadiye la aamini karo, Turkiye, oo hoos imaanaya awaamiirta Madaxweyne Erdogan, ayaa bilaabay dadaallo dhexdhexaadin ah. Wasiirka Arrimaha Dibadda Fidan ayaa wada-hadallo la yeeshay dhiggiisa Itoobiya iyo Soomaaliya, iyadoo wasiirradooda arrimaha dibadda ku martigelisay Ankara 1-da Luulyo, 2024.
Arrintan ayaa noqonaysa markii ugu horreysay oo muddo bilo ah ay labada dal ee wasiiradda arrimaha dibadda ee labada dal ay ka soo wada muuqdaan sawir, waxayna soo saareen bayaan wadajir ah oo ay ku muujinayaan inay doonayaan inay si nabad ah ku xalliyaan khilaafkooda. Waxay kaloo ballan-qaadeen inay dib isugu soo laabtaan Ankara 2-da Sebtembar.
Beesha caalamka ayaa bogaadisay dadaalka Turkiga uu ku doonayo in la sameeyo wada hadal waara oo dhexmara dhinacyada iyadoo ay sii kordhayaan xiisadaha gobolka.
